Το Νησί της Χίου
Η Πατρίδα του Ομήρου
Η Πατρίδα του Ομήρου
Ο μεγάλος επικός ποιητής της αρχαιότητας, δημιουργός της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, συνδέεται με το νησί της Χίου με μια παράδοση που ξεκινά από τα βάθη των αρχαίων χρόνων και παραμένει ζωντανή μέχρι σήμερα.
Ο ίδιος ποτέ δεν αναφέρθηκε άμεσα στο όνομα της πατρίδας του, πυροδοτώντας μια αιώνια διαμάχη για την καταγωγή του, αφού τόσο οι βιογράφοι του, όσο και όλοι οι συγγραφείς που ασχολήθηκαν με αυτόν στην πορεία των αιώνων δεν συμφωνούν μεταξύ τους για την πόλη καταγωγής του. Σε αυτή την προαιώνια διαμάχη, εμφανίζονται διάφορες πόλεις να τον διεκδικούν, αλλά η Χίος είναι η επικρατέστερη, καθώς δεν λείπει ποτέ από τις σχετικές απαριθμήσεις. Η Χίος στηρίζει τη σύνδεση αυτή με μια σειρά από στοιχεία, από φιλολογικές πηγές και αρχαιολογικά ευρήματα μέχρι μακραίωνες τοπικές παραδόσεις.
Όλα αυτά έκαναν τους περιηγητές που επισκέπτονταν το νησί στα νεότερα χρόνια να αναζητούν με ζήλο τα ίχνη του διδασκαλείου του, του σπιτιού και του τάφου του, ανατροφοδοτώντας έτσι την παράδοση που τον συνδέει με το νησί – μία παράδοση για την οποία οι Χιώτες αισθάνονται ιδιαίτερα περήφανοι.
Η Τυφλή ματιά του Ομήρου
Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, η έμφαση έχει μετατοπιστεί από το ζήτημα της οργανικής ενότητας και συγγραφής και περισσότερο στα βιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα και στη χρονολόγηση των έργων του. Αν και οι λογοτεχνικές και ιστορικές πηγές σχετικά με τον Όμηρο παραμένουν ελάχιστες, πολλά από τα στοιχεία, σε συνδυασμό με νέες γνώσεις σχετικά με την προέλευση της γραπτής ελληνικής, συνιστούν μια συναρπαστική υπόθεση για τον ιστορικό Όμηρο και την παραδοσιακή χρονολογία στα μέσα του όγδοου αιώνα για τη συγγραφή της Ιλιάδας και της Οδύσσεια. Θα ασχοληθούμε με τη σειρά μας, λοιπόν, με τρεις πτυχές της ζωής του Ομήρου: την πατρίδα του, το ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο στο οποίο εργάστηκε και τον ρόλο που έπαιξε στην τελική μορφή των κειμένων του.
Ένα τελευταίο ερώτημα παραμένει σχετικά με τη χρονολόγηση της Οδύσσειας: αν ο ίδιος ο Όμηρος έγραψε το κείμενο ή αν το έκανε με τη βοήθεια ενός προσωπικού γραφέα (amanuensis). Η σημασία αυτής της ερώτησης θεωρείται συνήθως διττή: πρώτον, σε σχέση με τη χρονολόγηση του κειμένου και την προέλευση του ελληνικού αλφαβήτου. και δεύτερον, σε σχέση με την παραδοσιακή πεποίθηση ότι ο ίδιος ο Όμηρος ήταν τυφλός. Όσον αφορά το πρώτο σημείο, όπως καταδείχθηκε παραπάνω, τα μέσα του όγδοου αιώνα π.Χ. παρέχει το τέλειο πλαίσιο για την ανάληψη του αλφαβήτου και τη συγγραφή της Οδύσσειας, και επομένως καθιστά τη χρήση του νέου αλφαβήτου από τον Όμηρο τουλάχιστον εύλογη.
Η απάντηση στο ερώτημά μας, λοιπόν, βασίζεται κυρίως στις απόψεις μας σχετικά με την όραση του Ομήρου (ή την έλλειψή της). Αν και στη σύγχρονη εποχή η όραση από μόνη της δεν συνεπάγεται την ικανότητα ανάγνωσης και γραφής, στον αρχαίο κόσμο η τύφλωση σήμαινε σχεδόν πάντα ότι κάποιος δεν μπορούσε να κάνει τίποτα από τα άλλα δύο. Όπως ίσως θυμάστε, «το Πυθικό (Δελφικό) τμήμα του Ύμνου στον Απόλλωνα . . . μιλά για αυτόν ως έναν υπέρτατο ποιητή που «κατοίκησε στη βραχώδη Χίο» και ήταν τυφλός» (Grant 140). Υπάρχει επίσης ένας δεύτερος υποψήφιος για λογοτεχνικό καμέο ως Demodocus, ένας τυφλός βάρδος στην Οδύσσεια VIII.
Η Κληρονομιά του
Ο Όμηρος λέγεται ότι πέθανε στο νησί της Ίου και ο τάφος του υποτίθεται ότι βρίσκεται στο Πλακωτό, που σήμερα θεωρείται πολύ δημοφιλές τουριστικό αξιοθέατο στο νησί της Ίου. Πολλοί λένε ότι η μητέρα του Κλυμένη ήταν από την Ίο και γι' αυτό επέλεξε να περάσει τις τελευταίες του μέρες εδώ. Κάποιοι πιστεύουν ότι πέθανε από ασθένεια ενώ άλλοι πιστεύουν ότι οι ντόπιοι αναγκάστηκαν να τον σκοτώσουν επειδή δεν μπόρεσε να λύσει έναν γρίφο που έθεταν από αυτούς.
Μάλλον θα περάσει πολύς καιρός μέχρι να μπορέσει κάποιος να λύσει το αίνιγμα του Ομήρου. Ακόμα κι αυτό όμως δεν είναι δεδομένο. Αλλά αυτό για το οποίο πρέπει να είμαστε ευγνώμονες είναι το γεγονός ότι τα μεγάλα έπη του έχουν περάσει άθικτα. Τόσο η Ιλιάδα όσο και η Οδύσσεια θεωρούνται ορόσημα στην ανθρώπινη λογοτεχνία. Το περιεχόμενο, τα ιδανικά και το ύφος των επών του αποτέλεσαν τα θεμέλια της ελληνικής παιδείας στην εποχή του Σωκράτη, του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα και επηρέασαν έργα της δυτικής λογοτεχνίας, συμπεριλαμβανομένων εκείνων του William Shakespeare, ενώ παράλληλα ενέπνευσαν πλήθη αναγνωστών ανά τους αιώνες. Η απόλυτη ομορφιά και η δύναμη των εικόνων και η καθολικότητα των θεμάτων είναι αξιέπαινη.
Αυτό που πρέπει επίσης να επικροτηθεί είναι το γεγονός ότι ο Όμηρος δεν είχε κανένα λογοτεχνικό έργο που να τον καθοδηγεί γιατί η ίδια η λογοτεχνία ήταν στα σπάργανα όταν δημιούργησε τα έργα του. Θεωρείται ως ο πρώτος μεγάλος συγγραφέας στον κόσμο και πρότυπο για μίμηση για τους επόμενους αιώνες.
Σούπερ Σταρ Όμηρος
Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια παραμένουν δύο από τα σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα όλων των εποχών, ιδιαίτερα στη Δύση. Σε ένα επίπεδο, τα ερωτήματα που εξετάστηκαν παραπάνω μπορεί να φαίνεται ότι υπονομεύουν την αλήθεια, την ομορφιά και τη διαχρονικότητα του έργου του ποιητή. Από την άλλη, όμως, κατανοώντας καλύτερα τόσο τον Όμηρο όσο και το πλαίσιο στο οποίο εργάστηκε, είμαστε καλύτερα εξοπλισμένοι να δούμε την αληθινή ιδιοφυΐα των επών του. Για το λόγο αυτό, ερευνήσαμε τα ιστορικά και λογοτεχνικά στοιχεία σχετικά με τη ζωή και τους χρόνους του Ομήρου, και τον σημαντικό ρόλο που είχε η μετατόπιση των Φοινίκων τόσο στην προσωπική ιστορία του Ομήρου όσο και στη μορφή που έλαβαν τελικά η γλώσσα και τα έργα του. Στο τέλος, επιβεβαιώσαμε την απορία και τον θαυμασμό μας για τον τυφλό βάρδο της Χίου και ενισχύσαμε την αποφασιστικότητά μας καθώς δίνουμε τις μάχες της γενιάς μας και παίρνουμε τον μακρύ δρόμο για το σπίτι.
